Theo bà Nguyễn Thúy Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương), việc đề xuất nội dung mới về kinh doanh xăng dầu thực hiện theo chỉ đạo của Thủ tướng. Bộ Công Thương đã phối hợp bộ ngành, đơn vị liên quan xây dựng dự thảo Nghị định thay thế các Nghị định về kinh doanh xăng dầu.

Lo ngại thị trường “nửa vời”

Bà Hiền cho biết, với cơ chế giá xăng dầu được đề xuất, dự thảo tiến gần hơn với cơ chế thị trường, Nhà nước ban hành nguyên tắc công thức tính giá để thương nhân xăng dầu quyết định giá bán. Tuy nhiên, giá này không cao hơn công thức giá quy định.

Bộ Công Thương khẳng định, đề xuất này là một trong những bước đưa giá xăng dầu tiệm cận cơ chế thị trường. Tuy vậy, có nhiều ý kiến băn khoăn về vấn đề này.

Theo ông Nguyễn Thắng, chủ một doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu phía Nam, thì trao quyền cho doanh nghiệp tự quyết định giá hiện tại về cơ bản là hợp lý, nhưng vẫn giữ giá trần thì chưa thực sự “cởi bỏ” hoàn toàn. Về lâu về dài, nên thay đổi theo hướng tự do cạnh tranh, để thị trường tự vận động.

Ông Thắng phân tích, trong điều kiện thị trường cạnh tranh, Nhà nước chỉ nên xây dựng cơ chế thuế, phí để doanh nghiệp tự lên các phương án kinh doanh, trong đó có chi phí định mức, lợi nhuận định mức, tỷ lệ chiết khấu… “Giá trần chỉ nên tồn tại một giai đoạn nhất định để thị trường kinh doanh xăng dầu cạnh tranh được vận hành đúng quy trình của nó”, ông Thắng nói.

Tuy vậy, một số ý kiến khác lại cho rằng hiện nay, một vài “ông lớn” xăng dầu đang thống trị thị trường bán lẻ, cụ thể như Petrolimex (50% thị phần bán lẻ), PVOil chiếm 20% thị phần… Với việc một số ít doanh nghiệp đầu mối đang chiếm thị phần, việc trao quyền cho doanh nghiệp tự định giá bán đang gây lo ngại.

Trao đổi với Thời báo Ngân hàng, ông Văn Tấn Phụng – Chủ tịch HĐQT Công ty Dầu khí Đồng Nai cho rằng, tại dự thảo mới, các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu đang được quá nhiều quyền, quá nhiều ưu ái.

Nhìn lại sự việc đứt gãy chuỗi cung ứng xăng dầu diễn ra năm 2022, ông Phụng cho biết nguyên nhân là do một số doanh nghiệp đầu mối lũng đoạn thị trường.

Bất an khi thị trường độc quyền

“Muốn lành mạnh thị trường, cần quy định theo hướng doanh nghiệp đầu mối không được bán lẻ, chỉ được bán lẻ cho doanh nghiệp thuộc sở hữu của mình. Đồng thời, phân bổ lại lợi nhuận một cách hợp lý cho các công đoạn tham gia thị trường”, ông Phụng nói.

Ở góc độ chuyên gia, TS. Vũ Đình Ánh cho rằng, mỗi mặt hàng có đặc điểm khác nhau, khi trả lại cho thị trường thì quyền định giá phải thiết lập được thị trường có khả năng cạnh tranh hiệu quả, lúc đó Nhà nước chỉ can thiệp trong trường hợp có những bất ổn.

Đồng quan điểm, PGS. TS. Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính cũng cho rằng, độc quyền tự nhiên trong chuỗi cung ứng xăng dầu là rất lớn. Đa số hệ thống kinh doanh xăng dầu nằm trong tay nhóm các doanh nghiệp lớn, chiếm thị phần lớn về bán lẻ, chuỗi kinh doanh và lợi nhuận. Vì vậy, nếu trao quyền cho doanh nghiệp thì cần phải gắn trách nhiệm, buộc họ làm đúng, đủ, có lợi cho xã hội.

Vì vậy, nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ khi để doanh nghiệp xăng dầu tự quyết và công bố giá bán thì có thể dẫn tới hiện tượng lạm dụng vị trí độc quyền để giữ giá cao mà không có động lực giảm giá. Điều này khiến mục tiêu tạo sự cạnh tranh giá trên thị trường mà Bộ Công Thương đặt ra sẽ không thành hiện thực.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, dự kiến dự thảo có nhiều nội dung, tác động theo cách đổi mới, đảm bảo mục tiêu cuối cùng là cân đối cung-cầu, đảm bảo an ninh năng lượng. Bên cạnh đó, việc điều hành sẽ phải tiệm cận thị trường nhưng có điều tiết của cơ quan Nhà nước và tái cơ cấu hệ thống thương nhân kinh doanh xăng dầu.